نانوسامانه‌های دارویی و لیپوزوم‌ها

گسترش روزافزون فن آوری نانو در دهه‌های اخیر و پیدایش کاربردهای بیشتر در حوزه‌های جدید تری از علوم، حکایت از اهمیت فوق العاده این علم دارد. بخش مهمی از فن آوری نانو به علوم داروئی و طراحی و ساخت سامانه‌های دارورسانی نانو مربوط می‌شود که موضوع این مقاله مروری است. در این مقاله ابتدا به ذکر کلیاتی در باره فن آوری دارویی نانو، تاریخچه، کاربرد و تقسیم بندی انواع نانو سامانه‌های دارویی پرداخته می‌شود. در ادامه به طراحی Abraxane که نانو دارویی از نوع نانو ذره باند شده به پروتئین می‌باشد، می‌پردازیم. لیپوزوم‌ها که یکی از بهترین نانو حامل‌های داروئی است که دارای یک چهارچوب معین جهت هدفمند سازی سیستم‌های داروئی به طور خودبخودی می‌باشد، به طور مفصل مورد بررسی قرار گرفته و سپس دو نمونه از این داروها، از جهت نحوه طراحی دارو، با تاکید بر موانع فیزیولوژیک و راهکارهای عملی غلبه بر آن‌ها از طریق فرمولاسیون، مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. هدفمند سازی خود بخودی در لیپوزوم‌ها، از سه طریق استفاده از پدیده افزایش نفوذپذیری و احتباس، به دام افتادن توسط سیستم فاگوسیتی تک هسته‌ای  یا MPS و پگیله کردن لیپوزوم‌ها یا به عبارتی پوشش دادن سطح لیپوزوم‌ها توسط پلی اتیلن گلیکول، انجام می‌گردد. به طور کلی سیستم‌های لیپوزومی با حفظ تاثیر دارو همراه با کاهش عوارض و سمیت دارو به خصوص در مورد داروهای ضد سرطان، مورد توجه قرار گرفته اند. تجمع دارو در بافت هدف که ورود دارو به سایر بافت‌ها را کاهش می د‌هد، دلیل اصلی کاهش عوارض جانبی در این داروها می‌باشد. با توجه به عوارض شدید و گسترده داروهای ضد سرطانی معمول، اگر چه لیپوزوم‌ها در بیماری‌های مختلف مانند بیماری‌های عفونی، هپاتیت، بیماری‌های قلبی- عروقی، بیماری‌های التهابی و سیستم ایمنی، غدد و سایر بیماری‌ها کاربرد دارند، اما قسمت عمده ای از لیپوزوم‌های در حال بررسی، مربوط به بیماری سرطان می‌باشد. مطالعات آینده می‌تواند در جهت ایجاد یک چهارچوب برای هدفمندسازی فعال لیپوزوم‌ها و نیز تلاش برای فرمولاسیون‌های موثر جهت کاربردهای چالش برانگیزی مانند دارورسانی به سیستم اعصاب مرکزی، واکسن‌های DNA و انتقال ژن باشد.